Халықаралық ынтымақтастықтың жаңа кезеңі

Shakarim University мен Ереван мемлекеттік университеті (ЕМУ) ғылыми-зерттеу және технология алмасу салаларында ынтымақтастық туралы келісімдерге қол қойды. Бұл келісімдер университеттің халықаралық кооперациясының жаңа парағын ашып, бірлескен ғылыми зерттеулер мен технология алмасуға бағытталған.

Атап айтқанда, IRN BR24992914 «Лигноцеллюлозалық қосалқы өнімдердің құндылығын арттыруға бағытталған құны жоғарылатылған өнімдерді өндірудің кешенді биотехнологиялық шешімдері» ғылыми-техникалық бағдарламасы аясында ынтымақтастық туралы келісімге қол жеткізілді:

Бұл келісімдер екі университет ғалымдарының бірлескен жұмысын негіздеп, ынтымақтастықты ресми түрде бекітеді. Shakarim University интернационалдандыру және ғылыми әлеуетті нығайту стратегиясын дәйекті түрде жүзеге асыруда. Бүгінде университет 60-тан астам шетелдік жоғары оқу орындарымен келісімдерге ие, Қытай, Корея, Польша, Түркия және Өзбекстан университеттерімен қос диплом бағдарламаларын белсенді түрде дамытып келеді.

Арменияның жетекші жоғары оқу орны – ЕМУ-мен әріптестік осы жаһандық байланысты  кеңейтіп, армян әріптестеріміздің бірегей тәжірибесін енгізуге мүмкіндік береді. Мұндай келісімдердің жасалуы университеттің халықаралық ғылыми үдерістерге қатысуда өзгелермен терезесі тең екенін  көрсетеді.

Инновациялық биотехнологиялық жоба: жаңалығы мен маңыздылығы

Ынтымақтастықтың негізі агробиотехнология саласындағы бірлескен жоба – 2024-2026 жылдарға арналған «Құны жоғарылатылған өнімдерді өндірудің кешенді биотехнологиялық шешімдері» ғылыми-техникалық бағдарламасы болды, ол ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өңдеуде инновацияларды іздеу мен енгізуге бағытталған. Жоба Shakarim University-дің Science Professor, т.ғ.к. Қайрат Бекбаевтың жетекшілігімен жүзеге асырылуда. Зерттеулер өсімдік қалдықтарынан биосутегі мен басқа да құны жоғары өнімдерді синтездеу, сондай-ақ сутегіні азық-түлік процестерінде қолдану бойынша жүргізілуде.

Бұл тақырыптық бағыт Қазақстан ғылымы үшін соны бағыт деуге болады: жоба биотехнологияларды, энергетикалық шешімдерді және азық-түлік өнеркәсібін біріктіріп, агроөнеркәсіптік кешеннің жанама өнімдерін толыққанды пайдалануға арналған кешенді тәсілді ұсынады. Жобаның жаңалығы – ауыл шаруашылығы қалдықтарын (сабан, қауыз, күнжара және т.б.) терең өңдеп, құнды шикізат алу үшін биотехнологиялық әдістер ұсынылуында. Бұл ретте биожанармай мен био-қоспалар, мысалы, органикалық қалдықтардан микробиологиялық технологиялар арқылы биосутегі, биобутанол және биоэтанол алу тиімді екені анық.

Сонымен қатар, тамақ өнеркәсібінде сутегіні қолдану мүмкіндіктері зерттелуде – бұл азық-түлік өнімдерінің сапасы мен сақталуын арттыруға арналған инновациялық тәсіл.

Мұндай зерттеулер Қазақстанда бұрын-соңды осындай ауқымда жүргізілмеген, сондықтан BR24992914 бағдарламасы жаңашылдыққа ие. Оның жүзеге асырылуы отандық ғылымның көкжиегін кеңейтіп,  аграрлық салада биоэнергетика мен жасыл технологияларды дамытудың негізі болмақ.  Бұл жоба тұрақты дамудың және айналмалы экономиканың жаһандық трендтеріне сәйкес келетіндігін атап өту маңызды.   Агроөнеркәсіптік қалдықтарды құны жоғарылатылған өнімдерге айналдыру табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануға және экологиялық жүктемені азайтуға бағытталған. Жаңа биотехнологиялық шешімдер баламалы энергия көздері мен экологиялық таза ингредиенттерді алуға мүмкіндік береді, бұл «жасыл» технологияларға жаһандық бетбұрыс жағдайында стратегиялық маңызға ие. Осылайша, ғылыми жаңалықтар практикалық сұраныспен үйлеседі: жобаның нәтижелері Қазақстанның азық-түлік және энергетикалық қауіпсіздігіне елеулі үлес қоса алады.

Өңір мен университет үшін стратегиялық маңыздылық

Қазақстан-армян биотехнологиялық жобасын жүзеге асыру өңір мен Shakarim University үшін жоғары стратегиялық маңызға ие. Университет агроөнеркәсіптік өңірдің орталығында орналасқандықтан, ғылымның шоғырланған орталығы және өңірдің инновациялық дамуының қозғаушы күші болуға мүдделі. Зерттеу бағыттары кездейсоқ таңдалмаған: өңірдің аграрлық секторы көп мөлшерде жанама биомасса (өсімдік қалдықтары) өндіреді және оны пайдалы өнімдерге қайта өңдеу айтарлықтай экономикалық әсер бере алады. Жобаның нәтижелерін нақты секторға енгізу жаңа өндірістік желілер мен жұмыс орындарын құруға, жергілікті АӨК кәсіпорындарының тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Құрылатын ғылыми-практикалық орталық мақсаттарының бірі – зерттеу нәтижелерін нақты экономика секторына енгізу екені университеттің қызметтік жазбасында атап өтілген.

Басқаша айтқанда, ғылым тәжірибеге жұмыс істеуі керек (зертханалық эксперименттерден бастап  аймақ кәсіпорындарында қолданылатын технологияларға дейін). Шәкәрім университетінің осындай ауқымды бағдарламаға қатысуы беделінің артып,  ғылыми әлеуетінің нығайғанын білдіреді. (Соңғы жылдары университет ғылымның серпінді дамуын көрсетіп отыр: 35 жасқа дейінгі жас ғалымдардың саны 4 есе өсті, ғылыми жобалардың көлемі 100 есе артты).

Жаңа зертханалар мен инженерлік орталықтар ашылып, заманауи зерттеу базасы қалыптасуда. Мұндай жағдайда ЕМУ-мен әріптестік катализатор рөлін атқарады – бұл жаңа білім, технологиялар мен халықаралық деңгейдегі тәжірибені тартуға мүмкіндік береді.  Бірлескен жоба аясында Шәкәрім университеті Ереван мемлекеттік университетінің (әсіресе 2018 жылдан бастап Дүниежүзілік банк негізінде жұмыс істейтін ЕГУ-дің микробтық биотехнология және биожанармай инновациялық орталығының) озық әзірлемелеріне қол жеткізеді. Бұл өз кезегінде Шәкәрім университетінің жобаларын жүзеге асыруды жеделдетіп, олардың сапасын арттырады.

Ынтымақтастықтың стратегиялық маңызы білім беру саласында да көрініс табады. Шәкәрім университетінің жас ғалымдары, магистранттары мен докторанттары халықаралық зерттеулерге қатысып, шетелдік әріптестерінің тәжірибесін меңгеруге мүмкіндік алады.

Университет агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) өнімдерін валоризациялау бойынша ғылыми-практикалық орталық құруды жоспарлап отыр. Бұл орталық диссертациялық жұмыстарды орындау, пәнаралық жобаларды дамыту және мамандарды практикалық дайындау алаңына айналады. Армениялық серіктестердің орталық жұмысына қатысуы бұл орталыққа халықаралық бірлескен ғылыми орталық мәртебесін беріп, оның қызмет аясын кеңейтеді және талантты жастарды тартуға мүмкіндік береді.

Осылайша, ЕГУ-мен ынтымақтастық университеттің білім, ғылым және өндірісті кіріктіру стратегиясын жүзеге асыруға, сондай-ақ, өңірді агробиотехнологиялар кластерлік орталығы ретінде дамытуға тікелей ықпал етеді.

Халықаралық ауқымдағы ынтымақтастық

Қол қойылған келісімдер Шәкәрім университетінің халықаралық ынтымақтастығының ауқымын айқын көрсетеді. Арменияның жетекші жоғары оқу орны — Ереван мемлекеттік университеті Шәкәрім университетінің жаңа стратегиялық серіктесіне айналды. Екі ел ғалымдарының бірлескен жұмысы ғылыми байланысты нығайту контекстінде жүзеге асырылуда.

Қазақстан мен Армения үшін бұл — ғылыми әлеуетті біріктірудің тиімді үлгісі: ресурстар мен білімді біріктіру күрделі мәселелерді шешуге жол ашады.

BR24992914 жобасы аясындағы халықаралық ғылыми кооперация басталып та кетті: АҚШ, Армения және Жапония серіктестерінің қатысуымен бірлескен гранттық өтінімдер тапсырылды. Бұл жоба көпжақты ынтымақтастыққа жол ашатынын көрсетеді.

ЕГУ-дің бағдарламаға қатысуы тек кеңес берумен шектелмейді – бірлескен зерттеулер, ғалымдар алмасу және студенттердің тағылымдамалары жоспарланған. Армениялық әріптестер  биожанармайды микробиологиялық жолмен өндіру саласында, ал қазақстандықтар – сутегіні азық-түлік технологиясында қолдану бағытында тәжірибеге ие. Бұл екі бағыттың синергиясы бірлескен ғылыми нәтижелерді байыта түседі.

Мысалы, ЕГУ зертханаларында қалдықтардан биосутегі өндіру технологиялары Абай облысының базасында бейімделіп, сынақтан өткізіледі. Ал Шәкәрім университетінің (мысалы, сутегіні азық-түлік консервант ретінде қолдану жөніндегі) әзірлемелері армян тарапына да қызықты болуы мүмкін. Бұл технологиялық трансфер екі бағытта да инновацияларды енгізуді жылдамдатады: идеялар алмасудан практикалық шешімдер мен техникалық ноу-хаумен алмасуға көшеміз.

Ғылыми нәтижелердің жаһандық көрінісі

Халықаралық ынтымақтастық жобаның жаһандық деңгейде көрінуіне ықпал  етеді. Рейтингтік журналдарда бірлескен жарияланымдар, халықаралық конференцияларға қатысу, екі университет атынан өнертабыстарды патенттеу – мұның бәрі Шәкәрім университеті мен ЕГУ-дің беделін арттыра түседі. Екі ел университеттерінің коллаборациясы ортақ мәселелерді шешу үшін ғылымның мемлекеттерді біріктіретіндігінің жарқын көрінісі.   Нәтижесінде,  университеттер халықаралық рейтингтердегі орнын нығайтады, ғылыми топтар жаңа қаржыландыру мүмкіндіктеріне ие болады, ал Қазақстан мен Армения экономиканы дамытуға бағытталған озық технологияларды алады.

Қандай нәтиже күтеміз және келешегі қандай?

Қол жеткізілген келісімдер негізінде серіктестер күтілетін нақты нәтижелер мен ұзақ мерзімді жоспарларды анықтады. Алдағы жылдары Shakarim University мен ЕГУ арасындағы биотехнологиялық жоба аясындағы ынтымақтастық келесі негізгі нәтижелерді беруі тиіс:

Ғылыми жарияланымдар мен патенттер: Web of Science және Scopus халықаралық дерекқорларындағы жарияланымдар санының артуы, бірлескен деректер мен зерттеулер негізінде мақала топтамасы дайындалып, жаңа биотехнологиялық шешімдерге патенттік өтінімдер беріледі.

Университеттің беделін арттыру: Аграрлық ғылымдар саласындағы халықаралық коллаборациялар арқылы Шәкәрім университетінің рейтингтері жоғарылайды. ЕГУ-дің қатысуы зерттеулердің маңызын арттырып, университеттің ұлттық және халықаралық деңгейдегі беделін күшейтеді.

Жас таланттарды тарту: Бірлескен бастамалар (жазғы мектептер, тағылымдамалар, шеберлік сабақтары) ынталы студенттер мен жас ғалымдарды тартуға жол ашады. Халықаралық формат жастарға өңірлік ғылымда да жаһандық жетістіктерге жетуге болатынын көрсетеді.

Технологияларды практикалық енгізу: Биомассаны отын мен қоспаларға қайта өңдеуге арналған тәжірибелік қондырғылар мен пилоттық өндірістерді әзірлеу жоспарлануда. Зерттеу нәтижелері нақты агроөнеркәсіптік кешен жағдайында сынақтан өткізіледі, бұл ғылым мен экономиканы интеграциялау мақсатына сай келеді.

Бірлескен ғылыми орталық құру: Ынтымақтастықтың стратегиялық келешегі – Шәкәрім университетінің базасында ЕГУ мамандарының қатысуымен Қазақстан-Армян ғылыми-зерттеу орталығын ашу. Бұл орталық бірлескен жобаларды үйлестіру, тәжірибе алмасу және жоғары білікті кадрлар даярлау алаңы болады.

Қорытынды

Шәкәрім университеті мен Ереван мемлекеттік университеті арасындағы әріптестік келісімдер екіжақты ғылыми жұмыстарды жаңа деңгейге шығарады. Бұл ынтымақтастық теория мен тәжірибені ұштастырып, жаңалықтардың сөреде қалып қоймай, нақты өмірге енгізілуіне жол ашады.

Мемлекет қолдауына сүйене отырып, ЕГУ-мен серіктестік арқылы Shakarim University өңірлік ЖОО-ның жаһандық деңгейдегі жаңашыл идеяларды жүзеге асыра алатынын дәлелдеп отыр. Бұл серіктестік екі университеттің мәртебесін арттырып қана қоймай, жалпы ғылымаралық ынтымақтастық пен технологиялар трансферіне серпін береді. Қазақстан мен Арменияның білім мен күшті біріктіруі – биотехнология саласындағы ортақ жетістіктерге апарар ғылыми көпірдің берік негізі.